گزارشی از ایجاد صندوق وقف پول تا تفاهم‌نامه جهادی برای حفاظت از تاریخِ وقف

به گزارش راسخون به نقل از خبرگزاری ایسنا، حجت‌الاسلام دکتر سیدمهدی خاموشی، در آیین افتتاح نمایشگاه میراث وقف در موزه ملی ایران، نماینده ولی فقیه و رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه، هفته وقف را بهانه‌ای برای نمایش چهره‌ی جدیدی از وقف دانست و گفت: با راه‌اندازی موزه‌های وقف در شهرهای مختلف کشور، امیدواریم انجام این کار را به صورت مستمر بتوانیم پیگیری کنیم.
دکتر خاموشی اظهار کرد: از بین موقوفات بسیار زیادی که در کشور است ، ۲۰۰ هزار موقوفه ثبت شده در کشور وجود دارد، همچنین یک میلیون و ۴۲۰ هزار رقبات در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه است، بنابراین مسیری که به پیش رفته‌ایم، راهی روشن است.
وی با اشاره به تبدیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به وزارتخانه، به عنوان یکی از دستگاه‌های نزدیک به سازمان اوقاف و امور خیریه؛ آن را قدمی مثبت ارزیابی کرد و گفت:  اگر چهار بقعه‌ی «آستان قدس رضوی»، «حرم حضرت معصومه(س)»، «شاهچراغ (ع)» و «حرم شاه عبدالعظیم (ع)» که تولیت آن‌ها نسبت به دیگر بقاع متبرکه خاص در نظر گرفته شده را جدا کنیم،  ۸۵۰۰ بقعه‌ی دیگر در اختیار سازمان اوقاف است که از وزارت میراث فرهنگی درخواست می‌کنیم برای حفظ و نگهداری این آثار تاریخی و فرهنگی کمک‌های لازم را داشته باشند.
خاموشی با بیان این‌که قدمت تاریخی بسیاری از وقف‌نامه‌ها به صدها سال قبل برمی‌گردد، حتی برخی از آن‌ها روی سنگ نوشته می‌شد – سندی که برخی افراد قصد از  بین بردن آن را داشتند – ادامه داد: موقوفات بسیار مهم است چرا که ما قرآن‌هایی داریم که قدمت آنها بسیار بالاست و به همین دلیل نیز این سازمان نزدیک به وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است.

ایجاد «صندوق وقف پول» در سازمان اوقاف
نماینده ولی فقیه و رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه با تاکید بر این‌که، این سازمان باید به دنبال وقف‌های جدید باشد، تاکید کرد: باید در وقف مسیری را انتخاب کرد که در سبد معیشتی مردم تأثیرگذار باشد و اثر وقف باید در زندگی مردم مشخص شود.
او شاخص «صندوق وقف پول» را نخستین شاخص به عنوان یک ایده‌ی جدید از دید سازمان اوقاف دانست و افزود: در این شاخص باید نخست مسائل شرعی آن را با بزرگان مطرح کنیم. اگر صندوق وقف پول ایجاد شود، یک صندوق سرمایه‌گذاری قوی در نظام جمهوری اسلامی است که پول داخل آن می‌ماند و از قدرت آن پول استفاده می‌کنیم.
حجت‌الاسلام خاموشی ایجاد «وقف اشتراکی» را دومین شاخص جدید وقف بیان کرد و ادامه داد: افرادی که نمی‌توانند وقف کاملی داشته باشند، می‌توانند پول آن را پرداخت کنند و به صورت اشتراکی به عنوان مثال برای ساخت یک مدرسه به نسبت هزینه‌ای که می‌توانند تخصیص دهند، اقدام کنند.

تفاهم نامه میراث و اوقاف جهادی تهیه شد
غلامرضا عادل - معاون فرهنگی اجتماعی سازمان اوقاف و امورخیریه - نیز در سخنانی اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه وقف را فرصتی دانست که می‌تواند در پرتو موقوفات در قرن‌های مختلف اثر خود را به جا بگذارد، موضوعی که می‌تواند آثار و برکات آن در موضوعات مختلف تا سایر حوزه‌های مرتبط، اطلاعات مناسب را به مردم ارائه کند.
او با تاکید بر این که این فرصت و اطلاع‌رسانی منشا اثری برای ترویج سنت حسنه و افزایش پرداخت جدید در این بحث است، ادامه داد : در سطح تمام استان‌ها گزارش عملکردِ مناطق مختلف، عملِ وقف را به وضوح نشان می‌دهد.
وی نمایشگاه میراث وقف و شرکت‌های دانش بنیان را نشانه‌ای از این همکاری‌ها دانست و اضافه کرد:  تفاهم‌نامه‌ی تهیه شده در حوزه وقف برای امضا بین دو دستگاه متولی، به صورت جهادی توسط معاون میراث فرهنگی وزارتخانه تهیه شده است که امیدواریم آن منشا خیرهای زیادی برای دو دستگاه اوقاف و امور خیریه و وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باشد.
 

قدمت وقف به قبل از اسلام برمی‌گردد
محمدحسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی - نیز در این  آیین، وقف را سنتی حسنه با ریشه‌ای تاریخی دانست که باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد و گفت: براساس اسناد قدیمی که از دیرباز در بقعه حضرت دانیال نبی بوده، نشان می‌دهد که عمل وقف حتی قبل از اسلام نیز وجود داشته و بعد از اسلام این سنت ادامه پیدا کرده است.
او با تاکید بر این‌که حفاظت از بناهای تاریخی، نشان‌دهنده‌ی توجه سازمان اوقاف به بناهای تاریخی در اختیار این سازمان است، افزود: موارد مطرح شده در تفاهم نامه امضا شده بین دو دستگاه میراث فرهنگی و سازمان اوقاف، به صورت سبیار هدفمند و دقیق بررسی و تهیه شده است تا کارهای اجرایی تفاهم نامه عملیاتی شوند .
وی با تاکید بر این که وقف در زمینه‌های مختلف از بناهای عام‌المنفعه گرفته مانند «بقعه شیخ صفی‌الدین» تا آثار منقول و غیرمنقول، قنات‌ها، یخچال‌ها وکاروانسراها اتفاق افتاده است، ادامه داد: معمولا واقفان برای نگهداری و حفاظت این نوع وقف‌ها برنامه‌ریزی حفاظتی کاملی را انجام می‌دادند.
وقتی هیات امنای یک موقوفه، نیت اصلی واقف را عملیاتی نمی‌کنند
طالبیان اما یکی از مهمترین چالش‌های موجود در حوزه میراث فرهنگی و وقف را بی توجهی نسبت به نیت واقفان در بناهای تاریخی دانست و افزود: در بسیاری از نقاط مختلف در وقف‌نامه‌ها، این طور نیت شده که مخارج موقوفه باید صرف برخی کارها برای نگهداری از آن موقوفه شود، اما برخی از هیات امناهای آن مجموعه‌ها این کار را انجام نمی‌دهند و آن مخارج برای توسعه ناهمگون استفاده می‌شود.
او با بیان این که همه‌ی سنت‌هایی که استادکاران خلق می‌کنند، به مرور دچار گرفتاری می‌شوند، ادامه داد: از سوی دیگر بحث‌های میراث ناملموس وقفی برای ما اهمیت زیادی دارد، چون موضوع حق مردم در میان است.

وقف نقطه آغاز همکاری بین میراث و اوقاف
وی همچنین با اشاره به این که پرونده‌های مختلف در بحث محتوایی وجود دارد که به نتیجه رساندن آن‌ها باید به صورت مشترک انجام شود، ادامه داد: تفاهم نامه امضا شده فقط در موضوع میراث فرهنگی نیست، بلکه موارد  گردشگری و صنایع دستی را نیز در برمی‌گیرد، که در آن‌ها بند به بند ظرفیت‌های محتوایی وجود دارد مانند کاراونسراها و یخچال‌های تاریخی که باید برای حفاظت‌شان به آن‌ها کمک کرد.
او بحث ایجاد موزه‌های «وقف» در سطح کشور را موضوع مهمی دانست که می‌تواند سرآغاز یک همکاری بسیار ارزشمند بین وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان اوقاف و امور خیریه باشد.
وی در ادامه به تشکیل پرونده‌های مشترک مرمتی بین وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و سازمان اوقاف و امور خیریه اشاره کرد و افزود: آثار تاریخی و مذهبی در کشور وجود دارد که با همکاری این دو دستگاه می‌توان نسبت به مرمت آن‌ها و صیانت از این آثار تاریخی اقدام کرد.
معاون میراث‌ فرهنگی کشور در ادامه افزود: پیکی دیگر از محورهای همکاری مشترک بین این وزارتخانه و سازمان اوقاف، موضوع موزه‌های مرتبط با وقف است که در این خصوص نیز آماده همکاری همه جانبه با سازمان اوقاف هستیم.

وقف فرهنگی، پرکاربردترین نوع وقف/تبدیل میراث وفق به میراث پایدار
جبرئیل نوکنده – مدیر کل موزه ملی ایران - نیز در این مراسم، وقف را یکی از برترین و پُردوام‌ترین مظاهر احسان، نیکوکاری، سنت و بزرگ‌اندیشی زنان و مردانی دانست که در پهنای تاریخ این سرزمین زندگی کرده‌اند و گفت: وقف به عنوان میراث ناملموسی از گذشته‌های بسیار دور شکل گرفته که باعث پویایی و سرزندگی  فرهنگ و تمدن غنی ایرانی بوده و واقفان را برای همیشه ماندگار و جاودانه کردهه است .  
او با بیان این که وقف در زمان امروز، جلوه‌های بدیع و متناسب با زمان است که  در کالبدهای  فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گسترش یافته و محوری برای توسعه و ایجاد تحولات مثبت و سازنده در زندگی اجتماعی است، ادامه داد: وقف فرهنگی شاید از مهم‌ترین و کهن‌ترین کاربردهای این سنت بی‌بدیل است که نتایج فرهنگی و آموزشی آن با محوریت عدالت، لایه‌های بالایی تا  زیرین  جامعه را در بر می‌گیرد.
وی وقف فرهنگی را عملی از سمت دانشمندان، امرا، وزرا و سایر نیکوکاران دانست که تا امروز توانسته گنجینه‌ای عظیم از آثار فرهنگی منقول و غیر منقول را گردآوری کند و افزود: مساجد ، بقاع متبرکه ، کتابخانه ، مدارس و دیگر نمونه‌ها با کاربردهای آموزشی باعث رشد و شکوفایی فرهنگ، تمدن و تکامل انسانی شده‌اند. در همین زمینه قرآن‌ها، نسخ خطی، اسناد و دیگر آثار تاریخی فرهنگی به مثابه یادگاری ماندگار، بهترین وسیله انتقال علوم و تمدن از ملت های گذشته به آیندگان هستند.
او وقف را از یک سو  به عنوان یک عمل خیر و در زمره باقیات الصالحات دانست و از سوی دیگر گنجینه‌ی مهمی از میراث فرهنگی به جا مانده بیان کرد و افزود: به این ترتیب کارکرد آموزشی دیگری از وقف نیز در این جا نشان داده می‌شود.

روایتی از سنت وقف ۴۰ +۱
وی همچنین گردآوری، نگهداری در شرایط استاندارد و ایمن، پژوهش، معرفی و نمایش  این آثار را رسالتی دانست که در نهاد فرهنگی موزه‌ها معنا پیدا می‌کند و گفت: ثمره مهم آن تبدیل میراث وقف به میراث پایدار است، چون موزه‌ها به عنوان پلی میان گذشته ، حال و آینده نقش آفرینی می‌کنند، بنابراین وقف و اهدا از منابع مهم غنی‌سازی موزه‌ها محسوب می‌شوند.
نوکنده با تاکید بر این که موزه ملی ایران نیز در مقام موزه مادر از این امر مستثنی نبوده و گنجینه مهمی از موقوفات را نگهداری می‌کند، نمایشگاه"میراث وقف" را نمونه‌ای از این گنجینه دانست و گفت: این نمایشگاه روایتی از سنت وقف بر موقوفات شامل چهل به علاوه یک اثر است که  قدمت زمانی از سده پنجم هجری قمری تا دوره زندیه را شامل می‌شود و کهن‌ترین اثر این نمایشگاه نسخه خطی  قرآنی است که روی پوست نگارش شده است،
مدیر کل موزه ملی ایران ادامه داد: بیشتر آثار این نمایشگاه متعلق به مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی است. آثار موقوفی این مجموعه که امروزه در ردیف میراث جهانی قرار گرفته و اشیای متنوعی مانند نسخ خطی قرآنی، اسناد ، نسخ خطی و چینی‌هایی را شامل می‌شود که امروز با نام«میراث جهانی مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی» شهرت خاصی دارند، موردی که می‌توان آن را مهم‌ترین پیام نمایشگاه دانست .

حمایت از وقف با تاسیس و راه‌اندازی موزه وقف
وی این مجموعه را فرصت مناسبی برای نمایش جلوه‌هایی از هنر دوران اسلامی در زمینه‌های گوناگون مانند  خوشنویسی ، کتاب آرایی ، جلد سازی ، فلزکاری و دیگر شاخه های هنری دانست که در بین این موقوفات قابل بررسی و پژوهش هستند و بیان کرد: این نمایشگاه در صدد است تا نگاه سطوح مختلف اقشار جامعه را به وقف فرهنگی و پیامدهای مهم  آن  سوق  دهد؛ نخست آنکه با نگاهی کارشناسی شده به این آثار می‌توان شاهکارهای بسیاری  از هنر و تمدن ایرانی را در این مواد فرهنگی جستجو کرد ، که حفظ و حراست از آن ها برعهده هر ایرانی است.
نوکنده تاکید کرد: از سوی دیگر، جلب مساعدت و حمایت مسئولان برای گردآوری این آثار با هدف تقویت موزه های موجود و در اقدامی ملی، تاسیس و راه اندازی موزه وقف را یادآوری می‌کند.
 

 با امضای تفاهم نامه همکاری وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان اوقاف و امور خیریه - که گفته می شود مفاد آن در روزهای آینده منتشر میشود - ، نمایشگاه «میراث وقف» افتتاح شد.
در این نمایشگاه که به‌مناسبت فرارسیدن دهه وقف برگزار شده، دستاوردهای سنت حسنه وقف در قرون گذشته شامل آثاری از وقفیات، اسناد وقفی و اموال موقوفه‌هایی که ارزش مذهبی، میراثی و تاریخی دارند و نیز آثار حدود ۱۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های پزشکی، صنعتی، کشاورزی در فضای باز موزه ملی ایران به نمایش درآمده است.
این نمایشگاه تا پنجشنبه، ۱۷ آبان میزبان علاقه‌مندان به حوزه وقف و پژوهشگران و دانشجویان علاقه‌مند به تاریخ، تمدن و فرهنگ اسلامی ایران است و علاقه‌مندان برای بازدید از این نمایشگاه می‌توانند به محل موزه ملی ایران واقع در خیابان سی تیر مراجعه کنند.
 

مرتبط

افتتاح موزه وقف به همت سازمان اوقاف امور خیریه

سعی کرده‌ایم که وقف در خدمت معیشت مردم باشد

نخستین نمایشگاه دستاوردهای نهاد وقف با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان برپا می‌شود